Πάνω δρόμος - Κάτω δρόμος: Μια γέφυρα ανάμεσα στην επιβίωση και την εξέλιξη

Καθημερινά, είτε είμαστε στον αγωνιστικό χώρο είτε στην καθημερινότητα μας, παρατηρούμε τις ίδιες αντιδράσεις: άνθρωποι που «κολλάνε», θυμώνουν, παγώνουν, χάνουν τη σύνδεση με τον εαυτό τους και τους άλλους. Είναι στιγμές που μοιάζουν να μην υπάρχει λογική ή αυτοέλεγχος. Εκεί αναρωτιέσαι: Γιατί ενώ ξέρει τι πρέπει να κάνει, δεν το κάνει; Και εδώ έρχεται ο Daniel Siegel να μας προσφέρει μια εξαιρετική απάντηση μέσα από το μοντέλο του "Πάνω δρόμου / Κάτω δρόμου". Ένα εργαλείο απλό αλλά καθόλου απλοϊκό.

‍

Ένας εγκέφαλος με δύο «δρόμους»

Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο η λογική του. Ούτε είναι απλώς το ένστικτό του. Είναι κάτι πιο περίπλοκο, ένα σύστημα που συντονίζεται (ή αποσυντονίζεται) ανάλογα με τις εμπειρίες, την ασφάλεια και τη ρύθμιση που έχει λάβει.

Ο «πάνω δρόμος», όπως λέει ο Siegel, είναι η πλευρά του εγκεφάλου μας που σκέφτεται, επεξεργάζεται, έχει ενσυναίσθηση, μπορεί να “δει τη μεγάλη εικόνα”. Είναι εκείνος ο χώρος όπου μπορούμε να πάρουμε μια ανάσα πριν αντιδράσουμε. Να επιλέξουμε αντί να εκραγούμε. Η λογική θα έλεγε κάποιος, ή ο εξελιγμένος εαυτός μας.

Ο «κάτω δρόμος» όμως είναι πιο παλιός. Εκεί ζει ο τρόμος, η ένταση, η παρόρμηση. Θα τον παρομοίαζα με μια σπηλιά. Εκεί ο εγκέφαλος μας είναι ένας πρωτόγονος που φωνάζει “τρέχα”, “πάλεψε”, ή απλώς “πάγωσε”, όταν κάτι το βιώνει ως απειλή. Δεν περιμένει. Αντιδρά.

Και η αλήθεια είναι πως όταν είμαστε κουρασμένοι, πιεσμένοι, συναισθηματικά φορτισμένοι ο κάτω δρόμος παίρνει το τιμόνι. Αναλαμβάνει δράση ως ο «παλιός».

‍

Στον αθλητισμό δεν είναι όλα θέμα τεχνικής

Ως προπονητής, βλέπω συχνά παιδιά ή ενήλικες να "χάνονται" στην πίεση του αγώνα. Δεν είναι ότι δεν έχουν δουλέψει. Είναι ότι το σώμα τους ενεργοποιείται για επιβίωση, όχι για απόδοση. Το σώμα «θυμάται» κάθε αίσθηση απειλής και ο εγκέφαλος κατεβάζει ρολά στον πάνω δρόμο. Εκείνη τη στιγμή, δεν ωφελεί να φωνάξεις οδηγίες. Χρειάζεται να συνδεθείς. Να ηρεμήσεις τον αθλητή και να του θυμίσεις που βρίσκεται και γιατί. Να αγωνιστεί, όχι να πολεμήσει.

‍

Στην ψυχοθεραπεία δεν είναι όλα θέμα κατανόησης

Ακόμα κι όταν κάποιος λέει «Ξέρω ότι δεν πρέπει να αγχώνομαι για αυτό, αλλά δεν μπορώ να το σταματήσω», δεν είναι θέμα λογικής. Είναι ότι ο κάτω δρόμος (αυτός ο πρωτόγονος) δεν νιώθει ασφάλεια στην σπηλιά του. Δεν έχουμε πρόσβαση στον πάνω δρόμο όταν είμαστε τρομαγμένοι ή ντροπιασμένοι.

Αντί για ερμηνείες και "γιατί το νιώθεις αυτό", μερικές φορές χρειάζεται να καθίσουμε μαζί του, να δημιουργήσουμε έναν χώρο που ο εγκέφαλος να νιώσει ότι δεν απειλείται. Ότι μπορεί να ηρεμήσει. Και από εκεί, σιγά-σιγά, να αρχίσει να εμφανίζεται ο πάνω δρόμος ξανά.

‍

Η Γέφυρα

Το ζητούμενο δεν είναι να καταργήσουμε τον κάτω δρόμο.. είναι απαραίτητος ο «παλιός»!Είναι κομμάτι της σοφίας του σώματος. Αλλά χρειαζόμαστε γέφυρες που να ενώνουν τους δύο δρόμους.

Γέφυρες όπως:

• Η αναπνοή
• Η ρύθμιση μέσω της κίνησης
• Η ασφαλής σχέση (είτε με τον προπονητή, τον θεραπευτή ή τον ίδιο μας τον εαυτό)
• Η αναγνώριση χωρίς κριτική
• Η παύση πριν την αντίδραση

‍

Από το ένστικτο στην επίγνωση

Η δουλειά μας ,είτε μέσα σε ένα γήπεδο είτε σε έναν θεραπευτικό χώρο ,είναι να βοηθάμε τους ανθρώπους να χτίσουν αυτή τη γέφυρα. Να μπορούν να περνούν από τον κάτω δρόμο στον πάνω δρόμο όταν χρειάζεται.

Γιατί τελικά, η αληθινή αυτογνωσία δεν είναι η απουσία παρόρμησης. Είναι η ικανότητα να την αναγνωρίσεις, να την κρατήσεις, και να επιλέξεις ποιο μονοπάτι θα ακολουθήσεις.

‍

Ένα μικρό, αληθινό «ευχαριστώ» στη Μαγδαληνή Αγραφιώτη, MA, Clinical Fellow AAMFT
για την έμπνευση και το μοίρασμα σκέψης.
https://learningmindheart.gr/

‍

Γιώργος Λουφέκης

BSc Αθλητικές Επιστήμες
cMSc Βελτιστοποίηση αθλητικής απόδοσης
cMSc Συνθετική Συμβουλευτική & Ψυχοθεραπεία